Πολιτική απάθεια

Ο Θουκυδίδης στον «Επιτάφιό» του χαρακτηρίζει όχι σαν φιλήσυχο, αλλά σαν «αχρείο», άχρηστο πολίτη αυτόν που δεν ενδιαφέρεται για τα κοινά.

Κατά την άποψή σας δικαιολογείται αυτός ο χαρακτηρισμός;

Ποια είναι τα αίτια και οι συνέπειες της αδιαφορίας των πολιτών για τα κοινά στη σύγχρονη κοινωνία;

Με ποιους τρόπους θα μπορούσε ν’ αντιμετωπιστεί;

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ:

Το άτομο είναι δεμένο με άρρηκτη σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης με το κοινωνικό του περιβάλλον. Όπως έδειξε η εμπειρία, για να προοδεύσει ο άνθρωπος πρέπει να ζει μέσα σε μια κοινωνία που ευημερεί. Κοινό στοιχείο, λοιπόν, των ανθρώπων μιας κοινωνίας, είναι ότι οι πολίτες συμμετέχουν στα κοινά και ενδιαφέρονται για τα κοινωνικά προβλήματα που προκύπτουν. Υπάρχουν όμως άτομα που δεν αισθάνονται την κοινωνική τους ευθύνη – που είναι η πρώτη αρετή του πολίτη – που αδιαφορούν. Είναι δηλαδή παθητικοί δέκτες που δεν ενδιαφέρονται για την πολιτεία, καθώς και για τα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά θέματα που την απασχολούν.

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ:

Συμμετοχή στα κοινά σημαίνει ενεργό στάση απέναντι στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Σημαίνει δημοκρατία που την πραγματώνει η συμμετοχή του λαού. Σημαίνει εμπιστοσύνη στις πολιτικές αξίες, σημαίνει μεταρρυθμιστική διάθεση και κριτική απέναντι στην εξουσία.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι η πολιτική είναι η φροντίδα των κοινών υποθέσεων της πόλης από τους ίδιους τους πολίτες. Στην αρχαία Αθήνα ένας νόμος του Σόλωνα υποχρέωνε κάθε πολίτη να ενταχθεί σε κάποια πολιτική παράταξη στις εμφύλιες διαμάχες. Όποιος έμενε ουδέτερος έχανε τα πολιτικά του δικαιώματα, γιατί θεωρούνταν άχρηστος.

«ΑΧΡΕΙΟΣ»: ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ

Ο υπεύθυνος πολίτης δε γεννιέται αλλά γίνεται μέσα από δύο διαδικασίες: την πολιτική κοινωνικοποίηση και την πολιτική συμμετοχή.

Πολιτική κοινωνικοποίηση: είναι η διαδικασία, κατά την οποία ο άνθρωπος μεταβάλλεται σε πολίτη, με τη μετάδοση από την κοινωνία γνώσεων, στάσεων και αξιών.

Πολιτική συμμετοχή: είναι η προαιρετική ομαδική ή ατομική συνεργασία των μελών μιας κοινωνίας στα κοινά, που μετατρέπεται σε πράξη με τη συμμετοχή στις εκλογές των αιρετών αρχόντων και με παρακολούθηση και ενδιαφέρον για τα πολιτικά συμβάντα.

Χωρίς αμφιβολία η πολιτικοποίηση, που καταλήγει σ’ ενεργούς πολίτες, είναι απαραίτητη για την πολιτική δημοκρατία και αναγκαία προϋπόθεση της «καλής» και ομαλής λειτουργίας της.

Ο ΑΔΙΑΦΟΡΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΟΙΝΑ ΑΝΘΡΩΠΟΣ:

1. Αφήνει την τύχη της πολιτείας στα χέρια των δημαγωγών και των καιροσκόπων, των φιλόδοξων τυράννων και των υποψηφίων δικτατόρων. Βοηθάει, δηλαδή, άθελά του στην επικράτηση και στην εδραίωση τυραννικού και ολοκληρωτικού καθεστώτος.

2. Πιστεύει ότι η ιδιωτική ότι η ιδιωτική και η δημόσια ζωή είναι δύο κύκλοι που πρέπει να διαχωριστούν και ότι επιτελεί τα πολιτικά του καθήκοντα συμμετέχοντας μόνο στις εκλογές και δεν ελέγχει την κυβέρνηση κατά τη διάρκεια της θητείας της.

3. Αφήνει τις υποθέσεις που τον αφορούν να πάρουν τον κατήφορο της καταστροφής, μεταθέτοντας τις ευθύνες της αποτυχίας του στους συμπολίτες του και στους πολιτικούς. Ο ίδιος είναι αδρανής και αδιάφορος.

4. Παράλληλα, o μη συμμετέχων στα κοινά, είναι συνήθως δειλός, παθητικός, ανεύθυνος και ευθυνόφοβος. Είναι ενσάρκωση της φιλοσοφίας του «δε βαριέσαι», θεατής και όχι πρωταγωνιστής της κοινωνικής ζωής.

5. Δε συντελεί και δεν εργάζεται για τη βελτίωση της κοινωνίας. Έτσι μετατρέπεται σε αντικείμενο και όχι σε υποκείμενο της ιστορίας.

6. Μετατρέπεται σε «παράσιτο» που μαζί με τους ομοίους του δε βοηθούν στην επίλυση των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών προβλημάτων της κοινωνίας. Έτσι η κοινωνία οδηγείται σε οπισθοδρόμηση.

Γι’ αυτό το λόγο το άτομο λογαριάζεται ως αλλοτριωμένο, ασυνείδητο, ανεύθυνο. Ο χαρακτηρισμός, λοιπόν αχρείος, για τον πολίτη που δεν ενδιαφέρεται για τα κοινά είναι εύστοχος. Ο πολιτισμός θεωρείται και είναι προϊόν συλλογικής δράσης. Ο άνθρωπος που είναι αμέτοχος στην κοινωνική ζωή και άρα και στην κοινωνική εξέλιξη συντελεί στην τελμάτωση του πολιτισμού.

ΑΙΤΙΑ:

1. Η έλλειψη πολιτικής διαπαιδαγώγησης από τους φορείς που είναι υπεύθυνοι, δηλαδή από την οικογένεια, το σχολείο, την κοινωνία.

2. Η ανευθυνότητα και η ανωριμότητα των πολιτών. Πολιτική είναι η τέχνη του «άρχειν» και του «άρχεσθαι» και η τέχνη να μετέχει κανείς αποτελεσματικά στα κοινά. Τα άτομα που δε συνειδητοποιούν αυτήν την ευθύνη, γίνονται υπήκοοι, έρμαια της όποιας εξουσίας.

3. Η ιδιοτέλεια. Ο άνθρωπος προτάσσει το ατομικό του συμφέρον, το «εγώ» στο «εμείς».

4. Το καταναλωτικό πρότυπο που προβάλλεται στους ανθρώπους, τους δημιουργεί μια τάση ιδιοποίησης όλο και περισσότερων υλικών αγαθών, ενώ το χρήμα αναδύεται σε μοναδική αξία. Έτσι ο άνθρωπος αδιαφορεί για το συνάνθρωπο, την πολιτεία, την ηθικότητα σκοπών και μέσων.

5. Ο ατομικισμός και ο ανταγωνισμός. Το ατομικό συμφέρον κυριαρχεί, ο άνθρωπος αλλοτριώνεται, δε λαμβάνει υπόψη του τον κοινωνικό χαρακτήρα της ανθρώπινης ύπαρξης, γίνεται ατομιστής, αδιάφορος για τα κοινά.

6. Η απολιτική σκέψη προβάλλεται ως μόδα. Γεγονός που ξεκινά από την έντονη αμφισβήτηση της κομματικοποίησης εκείνης, που οδηγεί στο φανατισμό και τη μισαλλοδοξία και καταλήγει στην πλήρη πολιτική αδιαφορία.

7. Η επικράτηση μιας ιδεολογικής σύγχυσης, λόγω της ύπαρξης πολλών ιδεολογικών ρευμάτων στην εποχή μας. Συνέπεια αυτής της σύγχυσης είναι ο αρνητισμός, ο μηδενισμός, η αδιαφορία για τα κοινά, φαινόμενα που παρουσιάζονται κυρίως στους νέους.

8. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δε χρησιμοποιούνται σωστά. Πολλές φορές τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ξεφεύγουν από την αποστολή τους, παραπληροφορούν το κοινό, το μετατρέπουν «σε ευσυγκίνητη και εύπλαστη μάζα». Τότε τα άτομα αμορφοποιούνται, χάνουν την ατομική τους ευθύνη, μετατρέπονται σε άβουλα όντα, αποπροσανατολισμένα και απολιτικά.

9. Η συμπεριφορά των πολιτικών, που είναι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του λαού. Εκμεταλλεύονται τη θέση τους για την ικανοποίηση των προσωπικών τους φιλοδοξιών, απογοητεύοντας το λαό με τη συμπεριφορά τους.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ:

1. Ο αδιάφορος πολίτης τορπιλίζει τη δημοκρατία και ευνοεί τον καιροσκοπισμό και τη δημαγωγία. Επιτρέπει σε επίδοξους τυράννους να ανεβούν στα αξιώματα.

2. Η αδιαφορία αντιτίθεται στην ολοκλήρωση του ανθρώπου (ψυχοπνευματική καλλιέργεια, ηθική τελείωση, κατάκτηση της κοινωνικής και πολιτικής ιδιότητας). Το αδιάφορο για τα κοινά άτομο, αρνείται την πολιτική του υπόσταση και την κοινωνική του ευθύνη, άρα αλλοτριώνεται.

3. Η έλλειψη προβληματισμού, η παθητική στάση, η αδιαφορία καταστρατηγεί κάθε έννοια υπευθυνότητας, άρα και ελευθερίας του πολίτη, αφού ανοίγει το δρόμο στον πολιτικό εκφυλισμό. Οι άνθρωποι γίνονται όχλος.

4. Εξαφανίζεται κάθε μορφή ελέγχου και διαλόγου. Τότε η δημοκρατία μετατρέπεται σε απλή επίφαση. Το βάρος της πολιτικής ευθύνης ανατίθεται στους επαγγελματίες πολιτευτές. Ο λαός δε συμμετέχει στα κοινά, παρά μόνο παίρνοντας μέρος στις εκλογές και η κοινωνική ηγεσία από τη στιγμή που δεν ελέγχεται παύει να είναι εκφραστής της συλλογικής βούλησης.

5. Η πολιτεία οδηγείται σε στασιμότητα. Οι πολίτες δεν προωθούν τα κοινά συμφέροντα. Οι ίδιοι ναρκοθετούν τα θεμέλια της κοινωνικής ανάπτυξης και ισορροπίας.

6. Οι άνθρωποι, μη ξέροντας πως αλλιώς να καλυτερεύσουν τη ζωή τους, πως ν’ αποφασίζουν οι ίδιοι για ό,τι τους αφορά, οδηγούνται σε πράξεις βίας και γίνονται αντικοινωνικοί.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ:

Η άσκηση πολιτικής δεν είναι δικαίωμα μόνο, είναι και υπέρτατο και ιδίως στον αιώνα μας, «αιώνα των μαζών» και της ετεροκατεύθυνσης. Βέβαια, η πολιτική είναι ο κατεξοχήν τομέας δράσης του σκεπτόμενου και συνειδητού ανθρώπου. Η δραστηριοποίηση λοιπόν του ατόμου είναι το αποτέλεσμα της γνώσης και της κατανόησης του κοινωνικού χώρου, των αναγκαιοτήτων που διαμορφώνουν και καθορίζουν την κοινωνική πορεία.

Αναγκαία είναι, λοιπόν, η πολιτική κοινωνικοποίηση των ατόμων που οδηγεί σε «ωριμότητα» και πολιτική συμμετοχή, που δημιουργεί συνείδηση ευθύνης. Η πολιτική κοινωνικοποίηση συντελείται μέσω:

1. Της οικογένειας. Η υγιής πολιτική κοινωνικοποίηση του παιδιού είναι θέμα συμπεριφοράς των γονιών. Οι γονείς λειτουργούν ως πρότυπα για το παιδί και η πολιτική τους στάση θα επηρεάσει σημαντικά την κοινωνική συμπεριφορά του παιδιού.

2. Του σχολείου. Το παιδί κοινωνικοποιείται πολιτικά μέσα από τα ειδικά μαθήματα, όπως είναι η αγωγή του πολίτη, η ιστορία, η κοινωνιολογία. Επιπρόσθετα, ο δημοκρατικός τρόπος διδασκαλίας, η προώθηση του διαλόγου και της συνεργασίας, καθώς και η σωστή λειτουργία των μαθητικών κοινοτήτων, θα συντελέσουν στο να προετοιμαστούν οι αυριανοί πολίτες.

3. Των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Με τον τρόπο που σχολιάζουν τα πολιτικά γεγονότα, με την ποιότητα της ενημέρωσης πάνω σε κοινωνικοπολιτικά θέματα προσφέρουν στο άτομο μια ευρύτερη αντίληψη του κόσμου, που θ’ αποτελέσει τη βάση των πολιτικών του επιλογών και της συμμετοχής του στα κοινά.

4. Των συλλόγων (αθλητικών, πολιτιστικών, πολιτικών). Συμβάλλουν στην ανάπτυξη του συλλογικού πνεύματος.

5. Της πολιτείας. Μέσω των δημοκρατικών θεσμών παιδεύει τους πολίτες και τους εθίζει σ’ ένα δημοκρατικό τρόπο ζωής.

6. Των ατόμων. Η πολιτική ωριμότητα είναι και υπόθεση καθαρά ατομική, εξαρτάται από τα προσωπικά ενδιαφέροντα του ατόμου, από την παιδεία του, από τη διάθεση συμμετοχής του στα κοινά.

7. Των πολιτικών. Να φροντίσουν επιτέλους για το καλό του συνόλου.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:

Κύριο, λοιπόν, μέλημα για την εύρυθμη λειτουργία μιας κοινωνίας είναι η δημιουργία υπεύθυνων και συνειδητοποιημένων πολιτών, απαλλαγμένων από μισαλλοδοξία και φανατισμούς, δογματισμούς και προκαταλήψεις, με γνώση της αλληλεξάρτησης ατόμου – κοινωνίας, μακριά από μικροκομματικά συμφέροντα.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η πολιτική συνείδηση είναι ασπίδα, που προφυλάσσει από τη χειραγώγηση, την υποτέλεια και τον αποπροσανατολισμό, ενώ η συμμετοχή στα κοινά αποτελεί εγγύηση της ελευθερίας του ατόμου και της ευημερίας της κοινωνίας.